ตํ สุตฺวา ราชา ปสนฺนจิตฺโต โพธิสตฺตสฺส กญฺจนภทฺทปีฐํ ทาเปตฺวา ตตฺถ นิสินฺนสฺส ปกฺขนฺตรานิ สตปากสหสฺสปากเตเลหิ มกฺขาเปตฺวา กญฺจนตฏฺฏเก ราชารหํ สุโภชนํ โภชาเปตฺวา ปานียํ ปาเยตฺวา สุหิตํ วิคตทรถํ มหาสตฺตํ เอตทโวจ ‘‘ปณฺฑิต, ตฺวํ ‘กากานํ วสา นาม นตฺถี’ติ วเทสิ, เกน การเณน เนสํ วสา น โหตี’’ติ โพธิสตฺโต ‘‘อิมินา จ อิมินา จ การเณนา’’ติ สกลนิเวสนํ เอกรวํ กตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห –

[140]

‘‘นิจฺจํ อุพฺพิคฺคหทยา, สพฺพโลกวิเหสกา;

ตสฺมา เนสํ วสา นตฺถิ, กากานมฺหาก ญาติน’’นฺติฯ

ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ – มหาราช, กากา นาม นิจฺจํ อุพฺพิคฺคมานสา ภยปฺปตฺตาว วิหรนฺติ, สพฺพโลกสฺส จ วิเหสกา, ขตฺติยาทโย มนุสฺเสปิ อิตฺถิปุริเสปิ กุมารกุมาริกาทโยปิ วิเหเฐนฺตา กิลเมนฺตาว วิจรนฺติ, ตสฺมา อิเมหิ ทฺวีหิ การเณหิ เนสํ อมฺหากํ ญาตีนํ กากานํ วสา นาม นตฺถิฯ อตีเตปิ น ภูตปุพฺพา, อนาคเตปิ น ภวิสฺสตีติฯ

เอวํ มหาสตฺโต อิมํ การณํ อุตฺตานํ กตฺวา ‘‘มหาราช, รญฺญา นาม อนิสมฺม อนุปธาเรตฺวา กมฺมํ น กตฺตพฺพ’’นฺติ ราชานํ โพเธสิฯ ราชา ตุสฺสิตฺวา โพธิสตฺตํ รชฺเชน ปูเชสิฯ โพธิสตฺโต รชฺชํ รญฺโญเยว ปฏิทตฺวา ราชานํ ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา สพฺพสตฺตานํ อภยํ ยาจิฯ ราชา ตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สพฺพสตฺตานํ อภยํ ทตฺวา กากานํ นิพทฺธทานํ ปฏฺฐเปสิฯ ทิวเส ทิวเส ตณฺฑุลมฺพณสฺส ภตฺตํ ปจิตฺวา นานคฺครเสหิ โอมทฺทิตฺวา กากานํ ทียติ, มหาสตฺตสฺส ปน ราชโภชนเมว ทียิตฺถฯ

สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา พาราณสิราชา อานนฺโท อโหสิ, กากราชา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ

กากชาตกวณฺณนา ทสมาฯ

อสมฺปทานวคฺโค จุทฺทสโมฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อสมฺปทานภีรุกํ, ฆตาสนฌานโสธํ;

จนฺทาภํ สุวณฺณหํสํ, พพฺพุโคธุภโตภฏฺฐํ;

กากราชาติ เต ทสาติฯ

15. กกณฺฏกวคฺโค

[141] 1. โคธาชาตกวณฺณนา